Әйел бақытының ғажабы — бала сүйіп, ана атану

Жаратқан иеміз әйел пешенесіне қаншама бейнетті үйіп төксе де, соның қайтарымы шығар, мейірім нұрына шомылдырып, еміреніп бала сүйіп, ана болу бақытын сезінуді маңдайына жазған. Өзінің қанынан, жанынан жаралған құртақандай тіршілік иесінің омырауына мұрнын тығып, алпыс екі тамырын идіріп, ет жүрегін елжіретуі, болмаса соның пысылдап, жұмақ исі бұрқырап ұйқыға кеткен сәтін көру – бұл жалғандағы теңдесі жоқ бекзат дүние… Иә, өмірге ұрпақ әкеліп, адамнан адамның жаратылуы оңай емес. «Жүкті әйелдің бір аяғы жерде болса, бір аяғы көрде» деп, қазақ бабамыз оның ана өміріне аса қауіптілігін екі ауыз сөзге сыйдырып айтқан ғой. Міне, осы бір кез келген әйелдің басынан өтетін шешуі қиын шақта солардан бір кем қиналмайтын, күн, түн демей ана мен бала күзетінде сақшыдай қырағы тұрып, екеуінің де өмірін сақтауға бірден бір жауапты акушер-гинеколог маманның еңбегі өлшеусіз. Түлкібастық бүлдіршіндердің шыр етіп өмірге келгендегі ең тәтті әрі сәтті шағына алғаш куә болатын қолдары алтын, жүректері мейірімге толы жандар жиылған Перзентхана бөлімінің бүгінгі жұмысы, тіршілігі қандай? Осы және өзге де сұрақтар легін аудандық орталық аурухананың перзентхана бөлімінің меңгерушісі Асқар Нұрлыбаев мырзаға жолдап, анықтауға тырыстық.
-Асқар мырза, таңдаған мамандығыңыз өте жауапты екенін білеміз. Өйткені, адамға өмір сыйлау көшінің басында тұрасыз. 9 ай құрсағында көтеріп жүрген ананың аманатын аман-есен қолына табыстау міндеті аса жауапкершілікке негізделген. Осы салаға келуге қалай шешім қабылдадыңыз?
— Өмірге бала әкелу — ең үлкен бақыт. Ал, ең тәтті бақытқа жету үлкен қиындықты еңсеру арқылы келеді. Міне, балалы болу да сондай бір қиындықпен келеді. 9 ай жүрегінің астында баласының амандығын тілеумен болған ана үшін сау баланың өмірге келуі өте маңызды. Ол тұста әрине, дәрігерлердің жауапкершілігі басты назарға алынуы керек.
Мен ЖОО-н 1998 жылы Семей медициналық университетін балалар хирургы мамандығы бойынша бітіргенмін. Ауылға диплом алып келгеннен кейін орталық аурухананың балалар бөлімінде жұмыс орнының болмауына байланысты мені жансақтау бөліміне анестезиолог-реанематолог маманы ретінде жіберді. Жансақтау бөлімінде бірнеше уақыт жұмыс істегеннен кейін мені перзентхана бөліміне анестезиолог ретінде жолдады. Кесарь тілігі немесе ауыр халдегі әйелдердің отасына қатысып, өмірін арашалауға көмегімді бердім. Сол сәттен бастап әйел үшін өмірге баланы әкелудің қандай қиын жолмен келетінін түсіндім. Әр әйелдің ота барысындағы қиындығын жаныммен сезіне алдым десем де болады. Баласын құшағына алып, мейірі қанғанша иіскеп, мауқын басқанын көріп қатты қуанатынмын. Осындай ана мен баланың махаббаты мені акушер-гинеколог болуыма себеп болды десем артықтық болмас. Содан 2004 жылы Алматы қаласында 4 ай бойы осы саланың қыр-сырын меңгеріп, оқып келдім. Сол сәттен бастап мен акушер гинеколог ретінде қызмет атқарып келемін.
— Өткен тарихты еске алмай, болашақ туралы айтуға болмас, жалпы аудандық аурухананың перзентхана бөлімінің тарихына тоқталайық? Сіз қай жылдан бастап осы бөлімде қызмет атқарып келесіз?
-Қызмет жолында 2004 жылдан бастап акушер-гинеколог дәрігері болдым. Содан бері аудандық орталық аурухананың бас акушер-гинекологы, гинекология бөлімінің меңгерушісі болып 5 жыл,соңғы 10 жылдан бері орталық ауруханының Перзентхана бөлімінің меңгерушісі болып келемін.
-Бүгінде медицина күн санап даму үстінде. Әсіресе, соңғы жылдары денсаулық сақтау саласында өте көп жаңалықтар енгізілді. Перзентхана бөлімінің материалдық-техникалық базасы қандай дәрежеде?
-Иә, медицина саласына Мемлекет басшысы басты назар аударады. Өйткені, мемлекет үшін басты байлық-адам. Сол себепті де әрбір медициналық нысан жаңарып, материалдық жабдықтармен жыл сайын толығып отырады. Халық үшін ең маңызды бөлім болғандықтан перзентхана бөліміне орталық ауруханының бас дәрігері Жанат Тоғайбекова да асқан жауапкершілікпен қарайды. Біздің перзентхана бөлімінің материалдық базасына келсек, жүкті әйел мен жаңа туылған нәрестенің денсаулығына, күтім жасауына қажетті барлық заманауи құрылғылар, технологиялар, соңғы үлгідегі аппараттармен жеткілікті жарақтанған. Осы тұста бас дәрігер Жанат Тоғайбековаға алғысымды білдіремін. Бөлімшеде жалпы 55 жұмысшы бар. Соның ішінде 4 акушер- гинеколог, 2 неонатолог дәрігер, 12 акушерка, 12 жаңа туған нәрестелерге қараушы медбике, 1 ота бөлімінің медбикесі, 1 анестезилог және 20 тазалықшы. Бәріміз жұмылған жұдырықтай бірігіп, ананы қуантуға, сау баланың өмірге келуіне атсалысамыз.
-Ана өлімін, перинаталдық ауруды және өлім жағдайын азайтуды болдырмау бағытында қандай жұмыстар жүргізіледі? Сіздер қандай салмақпен туылған балаларды облыстық перинаталдық орталыққа жібересіздер?
-Жалпы босану дәрежесі 4 деңгейге бөлінеді. Ең жеңілі бірінші деңгейде болса, ең ауыры төртінші деңгейді құрайды. Бұл әйелдің денсаулығына байланысты қаралады. Біздің перзентхана осы босану деңгейінің екінші дәрежесіне кіреді. 32 аптадан жоғары босану тарихының бәрін біздің бөлімше еркін атқара алады. Соңғы 3 жылдың ішінде қалаға, арнайы орталыққа жіберіп, босандыру саны кеміді. Бұл үлкен жетістік. Мерзімінен ерте босанған әйелдер мен сәбилердің саулығы үшін бас дәрігер Жанат Есенгалиевна арнайы «Жаңа туған нәрестелердің патологиясы» деген бөлімше ашып берді. Сол бөлімшеде ерте дүниеге келген сәбидің барлық қажетті ем-домын жасап, қажетті уақытқа жеткізгенге дейін бақылауда ұстаймыз.
-Бүгінгі таңда туу көрсеткіші қандай деңгейде? Перзентхана бөлімінде тәулігіне қанша босандыру жағдайы орын алады? Туылған нәрестелердің қаншасы мерзімінен бұрын туылды?
-Тәулігіне 6-7 сәби өмірге келсе, жылына шаққанда бұл көрсеткіш 2000 балаға жетеді. Ал, мерзімінен ерте босану пайызы жылға шаққанда 13-15 пайызды құрайды. Ерте босану ананың немесе баланың денсаулығына байланысты. Меніңше, ана мен нәресте денсаулығының нашарлауына әкеп соғатын көптеген жағдайларды, тіпті, олардың көпшілігін диагностика мен емдеудің күрделі және қымбат әдістерін қолданбай ескертуге және жоюға болады. Ол үшін жүктілікке және босануға байланысты қауіп факторларын, босанған әйел мен нәрестенің тікелей босанғаннан кейінгі және постнатальды кезеңнің алғашқы күндеріндегі психологиялық және физиологиялық мұқтаждықтарын терең түсіну керек. Мұның бәрі бірінші кезекте, жүктіліктің қалыпты өтуіне ықпал ететін жайлы жағдайлар жасауды көздейді. Бұл үшін әрбір ерлі-зайыпты ойланып барып, тексеруден өтіп және сауыққан соң, қадам басулары керек.
-Жалпы алғанда әйелдердің денсаулығы қалай? Қазір жас әйелдердің бала көтеріп, босануының қиындап кетуі қандай факторларға байланысты? Қандай себептер басым?
-Қалай десек те, ұрпақсыз неке маңызды медициналық-әлеуметтік проблеманың бірі болып қалады. Оны тиімді емдеу демографиялық жағдайды жақсарту факторы ретінде және медициналық ғылым мен практиканы заманауи дамыту индикаторы ретінде қарастырылады. Бұрын қазақстандық медицина бедеуліктің көптеген түрлері кезінде көмек беруге әлсіз болды, бірақ соңғы 15 жыл ішінде бұл проблема бізде нақты шешілетін мәселеге айналды және мемлекет соңғы жылдары қосалқы репродуктивті технологияларды дамытуға бюджет қаражатын бөліп келеді. Некеге тұрған және ата-ана болуды армандайтын жас ерлі-зайыпты жұптар бұл үшін акушер-гинекологтан ғана емес, басқа мамандардан да тексеруден өтулері тиіс. Өйткені, проблема ағзаның түрлі жүйелерінің ауруларында, жұқпалы ауру факторларында болуы мүмкін.
-Соңғы жылдары кесарь тілігі операциясы көмегімен балалардың дүниеге келуі артты. Оның себебі неде деп ойлайсыз? Әлде ананың денсаулығы өздігінен баланы өмірге әкелуге қауқарсыз ба? Дәрігер ретінде сіз не ой айтасыз?
-Кесарь тілігі – ең ежелгі, сондай-ақ, қазіргі заманда әлемде неғұрлым жиі қолданылатын акушерлік операцияның бірі. Бірақ, табиғи босануда қандай да бір кедергілер болса, босандырудың осы баламалы тәсілінен басқа жол жоқ. Ол әрбір жағдайда қатаң медициналық көрсеткіштер бойынша және жеке түрде шешіледі. Бұл ретте, барлық ықтимал қауіп дәрежесін ескеру керек. Баланы кесарь тілігімен алу жөніндегі шығарылған оң шешім әйел мен нәрестенің денсаулығы үшін табиғи босану үдерісінен болатын жоғары қауіп жағдай кезінде қабылданады. Соңғы он жылда бірқатар факторлар кесарь тілігі жиілігінің өсу себептеріне тікелей әсер етті. Мәселен, бірінші рет босанатын жасы келген әйелдер санының, күрделі аурулар жиынтығы немесе жатырында тыртығы бар, бірақ келесі жүктілікті жоспарлайтын әйелдер санының, сондай-ақ, қосалқы репродукция әдістерінің көмегімен жүкті болған пациенттер санының көбеюінен. Бұл ретте барлық көрсеткіштердің абсолютті және салыстырмалы болып бөлінетінін атап өткен жөн. Абсолютті көрсеткіштер – егер табиғи босандыру мүмкін болмай, ана мен баланың өміріне қауіп төнгенде. Мұндай жағдайда кесарь тілігі мәселесі талқыланбайды, қарсы көрсеткіштер мен қажетті жағдайлар есепке алынбай-ақ орындалады. Хирургиялық араласу туралы шешімді барлық факторлар негізінде акушер-гинеколог дәрігер қабылдайды.
-Кәсіби маман, білікті дәрігер ретінде серіктеспен босану мәселесіне пікіріңіз қандай? Жақын адамның бірге болуы шын мәнінде босануды жеңілдете ме? Өйткені, қазіргі таңда жастар босану уақыты жақындағаннан серіктес іздеп сабылады. Оның маңыздылығы қанша?
-Бұдан 15 жыл бұрын халық ондай босанулар туралы мүлдем естімеген-ді. Ол ауруханалық тәртіпті өрескел бұзу болып есептелетін. Қуаныштарын палата терезесінің астында айқаймен білдіріп, сәлемдеме берумен және мұрагердің дүниеге келуін атап өтумен шектелетін ер азаматтар қазір көбінесе зор мақтанышпен: «Біз әйеліміз екеуміз босанған кезде…» деген әңгіме айтатын болды. Қазір барлық болашақ аналарға көмекшімен (күйеуімен, анасымен, құрбысымен) бірге босануды ұсынады. Көптеген ерлі-зайыптылар 9 ай бойы теориялық тұрғыдан түпкілікті дайындалып, серіктес босану туралы шешім қабылдай отырып, перзентханаға бірге келеді. Серіктестің қатысуы әйелге психологиялық жағынан да, күш-қуат жағынан да баға жетпес көмек болуы мүмкін. Мәселен, босану күйзелісін азайтады, ауруды жеңілдетеді және нәтижесінде босану ойдағыдай өтеді. Мәселен, босану кезінде қолайсыздық сезімін азайтуға көмек беретін массаж тәсілдері. Босану кезіндегі ауыратын жерлерді сезінуді төмендететін ауыратын нүктелердің тітіркенуі, босанудың бірінші және екінші кезеңдерінің сатылары бойынша дұрыс тыныс алу тәсілдерін айту. Сөйтіп, ана мен баланың жарақат алуын азайтады немесе «жоққа шығарады». Серіктес босанулардың екінші жағымды жағы – босанатын әйелдің күйеуінің серіктес рөлінде болуы (бұл өте жиі кездеседі) отбасының береке-бірлігінің бекемденуіне көмегін тигізеді. Кейіннен күйеулері әйелдеріне үлкен құрметпен, қамқорлықпен және сүйіспеншілікпен қарайтын болады, өз балаларын тәрбиелеуге белсене қатысады. Орталықта босануда кесарь тілігі операциясына қатысу «қарсы көрсеткіш» болып табылмайды.
-Жас аналарға, болашақ ана болуға ниетті қыздарға дәрігер ретінде қандай кеңес бересіз?
-Ең әуелі өздеріңізді құрметтеңіздер. Күтініп, қажет уақытта керек дәрумендерді қабылдап, өз денсаулығыңызға асқан жауапкершілік танытыңыз. Өйткені, сіз анасыз немесе болашақ сәбиді күтушісіз. Сол себепті, барша нәзік жандыларға өз денсаулықтарын күтуді, уақытылы дәрігерлік тексеруден өтіп тұруды сұраймын. Сау анадан-сау бала туылатынын ұмытпаған абзал.
-Мазмұнды әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан:
Аяжан МӘМЕТ.