Есімі елімізге кеңінен танымал сатирик ақын, Түлкібас ауданының Құрметті азаматы Алпысбай БОРАНБАЙҰЛЫ ағамыз Құдай қаласа биыл жетпіс бес жастың жотасына көтерілгелі отыр. Осыншама жастың басым көпшілігін сатира әлеміне арнаған талант иесімен жақында сұхбаттасудың сәті түскен еді.
– Табан тірегелі отырған жетпіс бес жасыңыз құтты болсын, аға! Әңгімемізді артта сағымдай болып қалып бара жатқан өмір жолыңыздан бастасақ.
– 1950 жылы Түлкібас ауданындағы Ақбиік ауылында дүниеге келгенімде әкем Боранбай алпыс жасты алқымдап қалса керек. Соған байланысты есімімді Алпысбай қойыпты. Марқұм інім, талантты ақын Байзақ Нысаналиев айтқандай, бесікте жатқанда-ақ өзге сәбилер сияқты іңгәлаудың орнына әлденені күбірлеп:
Тұрғызып өлең боранын,
Толысамын, толамын.
Оспанхан, Шона секілді
Мен сатирик боламын, – деген көрінемін. 1967 жылы аудан орталығындағы Абай атындағы орта мектепті күміс медальмен бітірген соң Алматыдағы ауыл шаруашылығы институтының инженер-механик факультетіне оқуға түстім. Аталмыш оқу орнын ойдағыдай бітіріп, қолыма диплом тиген соң алғашқы еңбек жолымды облысымыздағы Қазығұрт ауданы, Жданов атындағы кеңшарда механик болып бастадым. Одан әрі ауданымыздағы Ванновка гидромелиоративті техникумында ұстаздық еттім. Ақбиік халық театрының тізгінін ұстаған кезім де болды. Еліміз егемендігін алған тұста өтпелі кезеңнің екпініне шыдамай көптеген жұмыс орындары бірінен соң бірі жабылып жатты. Мен де нартәуекелдің желқайығына мініп, іштен шыққан «шұбар жыландарым» — кітаптарымды сату үшін пойызға шығып кеттім. Бұдан жаман болған жоқпын. Уақыт өте келе жеке табысым молайды. Пойызда көптеген елге танымал азаматтармен танысып, көңіл көкжиегім кеңейді. Танымалдығым артты.
– Әдебиет әлеміне, оның ішінде әзіл-сықақ ауылына қалай келіп қалдыңыз?
– Оқушы кезімде «Ара» журналы, «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газеті мен басқа да басылымдардың бетін бермейтін А.Тоқмағамбетов, Ш.Смаханұлы, О.Әубәкірұлы, О.Иманәліұлы секілді сатира сардарларының сықақтарын жаттап алып, оны сахнадан орындап жүрдім. Студент кезімде төрт-бес сатира кітабын қолтықтап алып троллейбуста кетіп бара жатсам, қарсы орындықтағы жұпынылау киінген кісі қолымдағы кітаптарымды көріп, бірден жармаса кетті.
«Қай дүкеннен алдың? Өзің сатиралық шығармаларды жақсы көресің-ау деймін»,- деп іші-бауырыма кіріп барады. Сөйтсем бұл кісі әйгілі сықақшы Шона Смаханұлы екен. «Өзің сықақ жазасың ба?» деген сауалына «Жоқ, жазбаймын, бірақ сықақшылардың шығармаларын сахнада орындағанды жақсы көремін»,- дедім. Шона ағам айтқаныма сене қоймады. «Ендеше, жазуды қолға ал, сосын маған әкеліп көрсетіп тұр. Сен баладан түбі бірдеңе шығады»,- деп үйінің мекен-жайын берді. Саңлақ сықақшымен күтпеген кездесу әсер етті ме, білмеймін, 1969 жылы Ресейдің Алтай өлкесінде практикалық жұмыста жүргенде «Мен, мен едім…» атты тұңғыш сықақ өлеңімді жаздым. Оным жарқ етіп, аудандық газетке шыға келді. Осылайша басында кіруге жүрексініп жүрген сатира ауылына қалай атойлап кіріп кеткенімді байқамай да қалыппын…
– Өмір бойы ауылда тұрсаңыз да, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесісіз. Біраз қаламгерлер қалада тұрса да, мұндай одаққа мүше болуға қол жеткізе алмай жүр…
– Әрине, мүшелікке өту оңай емес. Баспадан жарық көрген бірнеше кітабым мен атақтары дардай үш жазушының пікірін алдын-ала сақтап қойғанмын. Бір жолы пойызда кітап сатып жүріп Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы Қалаубек Тұрсынқұлов ағамызға жолығудың сәті түсті. Менің кітап сатуға деген құлшынысыма, жасап жүрген «бизнесіме» риза болған Қалекең «нарыққа бейімделгенің дұрыс, бір жағы әдебиетті де насихаттау ғой мұның»,- деді. Әңгіме арасында менің мүшелікке өтпегенімді біліп, көмектесетінін айтты. Қалекеңнің қолдауымен осылайша бірер айдың ішінде Жазушылар одағына мүше болып шыға келдім.
– Шыныңызды айтыңызшы, пойызда жүрген кезіңізде шектен тыс байып кеткен жоқсыз ба?
– О-о, байығанда қандай! Отарбада жүргенде он шақты кітабымды шығарыппын. Оның біреуі жерлес ақын В.Барановскийдің тәржімасымен орыс тілінде басылды. Менің бар байлығым – кітаптарым.Шынымды айтсам, пойызда жүріп өмірдің нағыз шын бет-бейнесін көрдім деп айта аламын. Көргендерімді жүрегімнің елегінен өткізіп, оны шығармашылығыма арқау еттім. Өз қаражатыма жарық көрген кітаптарымды «сатып бер» деп ешкімді мазаламадым. Ақтау, Атырау, Орал, Ақтөбе, Өскемен, Семей, Қостанай, Көкшетау, Астана қалаларына, еліміздің барлық облыстарына іштен шыққан «шұбар жыландарым» осылайша мәлім болды. Пойызда жүрген он шақты жылда 140 мың данаға жуық кітабым жолаушы оқырмандардың қолдарына тиіп, олардың рухани азығына айналды. Мақтанғаным емес, кітаптарымды сол кездері Бибігүл Төлегенова, Роза Рымбаева, Тұңғышбай Жаманқұлов секілді өнер тарландары аттай қалап, сатып алды. Ал, енді Мәжіліс депутаттары, министрлер, әкімдер, жазушылардан жинақталған оқырмандарымның жөні бір бөлек. Олардың ішінен сықақтарымды жатқа оқитындарды да кездестірдім. Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданының халық театры менің «Тұрыңыздар, сот келеді…» атты сатиралық поэмамады сахналапты. Міне, мұның бәрі мен үшін үлкен мақтаныш болғаны даусыз.
— Қазір не жазып жүрсіз?
— Қарап отырсам, сатира жанрында біраз дүниені еңсеріп тастаппын. Осы күнге дейін үлкенді-кішілі жиырма шақты кітабым жарық көріпті. Ойымда жүрген әлі пісіп жетілмеген дүниелер аз емес. Бір өкінішім, ауданымызда әзіл-сықақты жандарына серік еткен қаламгерлеріміз саны некен-саяқ қана. Бұрын Түлкібас өңірінде Айдарбек Пірімұлы, Алпыс Байғұлов, Байзақ Нысаналиев сынды бүгінде арамызда жоқ марқұм болып кеткен сатира сарбаздары бар еді. Жатқан жерлері жайлы болсын. Бүгінде тек Мұхтар Шерім мен өзің ғана қалам тартып жүргендерің болмаса, жастардан бұл салаға ешкім бет бұрып жатқанын көріп тұрғаным жоқ. Дегенмен, болашақта жастардың бұл салаға көбірек келетініне сенімдімін.
Қазіргі таңда өзім де анау айтқандай өндіре жазып жүрген жоқпын. Бос уақытымды көбінесе кітап, газет — журналдар оқумен, теледидар көрумен, арнайы шақырған жерге (мектеп, мәдениет бөлімдері) барумен өткізіп жүрмін. Шақырмаған жерге ат ізін де салмаймын. Әрине, бұған қарап, мені сатирадан мүлде бойын аулақ ұстап жүр деген ой туындамаса керек. Менің мұным кім біледі, дауыл алдындағы уақытша тыныштық болуы да мүмкін шығар. Реті келіп тұрса, шабыт шіркін алқымымнан аяусыз алып жатса мені қашанда сатира ауылынан оңай таба аларыңыз даусыз.
-Сұхбатыңызға рахмет! Жазарыңыз көбейсін!
Орынтай КӨМЕКОВ
