Ақсу — Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығы – Талас Алатауының солтүстік батыс бөлігін және Өгем жотасын алып жатқан Қазақстандағы тұңғыш қорық Жамбыл облысының Жуалы ауданы мен Түркістан облысының Түлкібас ауданы аумағында орналасқан қорық Ақсу және Жабағылы атты екі өзеннің арасына қоныс тепкен. Оның ірге тасы 1926 жылы қаланған. Құрамында Қаратаудағы «Қарабастау»(126 гектар) және «Әулие»(100гектар) телімдері бар. Қазір Ақсу – Жабағылы қорығы ЮНЕСКО жасаған дүниежүзілік қорықтар тізіміне енген. Тарихқа көз жіберсек, 1926 жылы 14 шілде де «Ақсу-Жабағылы мемлекеттік қорығын» құру туралы Қазақстан Орталық Атқару комитетінің және Халық Комиссарлар Советінің «Ақсу-Жабағылы мемлекеттік қорығы» Бүкілодақтық маңызда есептелсін»- деген қаулысы шыққан. 1934 жылы 1 сәуірде қазақтың даңқты ұлы, белгілі қоғам қайраткері Тұрар Рысқұлов Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің және РСФСР Халық Комиссарлар Кеңесінің «Қорықтар туралы ережелерді бекіту» туралы қаулысына қол қойған. Осылайша бұл қорық Тұрар Рысқұловтың тікелей атсалысуымен құрылды деуге толық негіз бар. Біз құрылғанына 100жыл толғалы отырған Ақсу – Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығының директоры Сахит Қынтаевтан аталмыш қорықтың бүгінгі тыныс тіршілігі мен алдағы қойған мақсат,
мүдделері жайлы айтып беруін өтінген едік.
— «Ақсу-Жабағылы» мемлекеттік табиғи қорығы – Орта Азия мен Қазақстандағы ең байырғы қорық болып табылады. Қорықтың алдына қойып отырған басты мақсаты – Батыс Тянь-Шанның ландшафтарын сол табиғи қалпында сақтап, тау аймағындағы табиғат комплекстерін, даму заңдылығын зерттеу. Қорық көрші Қырғызстанмен, Өзбекстанмен және Түркістан облысының Түлкібас, Төлеби, Бәйдібек аудандарымен, Жамбыл облысының Жуалы ауданымен шектеседі. Қорықтың басқармасы Жабағылы елді мекенінде орналасқан. Франция мемлекетінің астанасы Париж қаласында ЮНЕСКО-ның «Адам және биосфера» бағдарламасында Халықаралық үйлестіру кеңесінің 27 сессиясында қаралып, тізімге енгізілді. Осылайша біздің қорыққа Халықаралық мәртебе берілді.
-Табиғаттың басты қорғаушысы саналып, жан-жануарларға қамқорлық көрсету жұмыстары ең алдымен инспекторларға жүктеледі. Әйтсе де, олардың жалақыларының төмен екендігі БАҚ беттерінде жиі жазылып, алқалы жиындарда айтылып жатады.Қорық басшысы ретінде бұл мәселеге сіз қандай пікір білдіре аласыз?
— Иә, уақытпен санаспай қысы-жазы жан-жануарларға қамқор болып жүретін олардың тынымсыз еңбектерін жеңіл деп ешкім айта алмас. Ондай жағдайдың бұрынырақ орын алғаны жасырын емес. Қазіргі кезде инспекторлардың жалақылары біршама көтеріліп отыр.
-Инспекторлар тау-тасқа ыңғайлы аяқ киімдермен, жаздық, қыстық киімдермен қамтамасыз етілген бе?
-Қорық қызметкерлеріне арнайы киім 5 жылда бір рет беріледі. Бір жарым жыл бұрын қыстық-жаздық арнайы киіммен бастан аяқ қамтамасыз еттік. Шаруашылық бөлімдеріне бұрын арнайы киім берілмейтін. Арнайы есеппен оларды да киімдермен қамтамасыз еттік.
-Қорықты қорғауға, бас-аяғын барлап шығуға қажет техника жеткілікті ме?
-Қыста тауда жүретін, жол талғамайтын шаналар бар. Ескірген техникаларды қолданыстан шығарып, бүгінде тапсырыспен келген жаңа техникалармен еңбек етудеміз.
-Алдымызда қылышын сүйретіп, «кәрі құдамыз» — қыс келе жатыр. Қыстың қатты болуы қорық жұмысына әсер ете ме? Жалпы қорықта қазіргі таңда қанша аң мен құстар тіршілік жасап жатыр?
-Соңғы жылдары ғаламдық жылылыққа байланысты қардың мөлшері бұрынғы жылдарға қарағанда аз түсуде. Бірақ, сонда да таулы аймақ болғандықтан аяздың, қара суықтың, ызғарлы боранның, қалың жауған қардың жұмысымызға әжептеуір кедергі келтіретіні рас. Осындай ауа-райының қолайсыз құбылыстарына қарамастан біз жұмысымызды тоқтатпаймыз. Қорықтағы аңдар да қатаң табиғатқа бейімделген. Біз биотехникалық іс-шаралар аясында жабайы аңдарға мезгілімен тұз тастап отырамыз. Ал, екінші сұрағыңызға байланысты айтарым: қорығымызда 2485 түрлі аң-құстар мекен етеді. Оның ішінде омыртқалы жануарлар-365, сүт қоректілер-52, құстар-299, бауырымен жорғалаушылар-11, қос мекенділер-3 және 2114 омыртқасыз жануарлар тіршілік жасауда.
— Броньконерлермен күрес қай дәрежеде атқарылуда?
-Олармен күрес бізде ешқашан да толастаған емес. Бірақ сонда да бұл жымысқы әрекет анда-санда бой көрсетіп қалады. Ашыққаннан құныққан жаман дегендей олар әр аңның өзіндік киесі бар екенін, күндердің күнінде сол аңдардың киесі өздеріне тиетінін түсінбей жүр. Қазіргі таңда техниканың дәуірлеп тұрған шағы. Броконьерлермен аяусыз күресу үшін биылғы жылы қорыққа екі дана түнде айқын көретін құрылғыны (тепловизор) алып, оны тиімді пайдаланып жүрміз. Мемлекеттік инспекторлар болса күндіз-түні рейдтік іс-шараларды мүлтіксіз атқаруда.
-Алдағы жылдары қорықтарыңыздың жүз жылдығын кең көлемде атап өткелі жатыр екенсіздер. Бұл ғасыр тойына деген дайындықтарыңыз қалай?
-Құдайға шүкір, ғасыр тойына деген дайындығымыз бүгіннен қолға алынып жатыр. Атап айтқанда, қорықтың қонақ үйлерін ағымдағы жөндеуден өткізіп, көптеген туристерді қабылдауға сақадай-сай дайынбыз. Сонымен қатар, 2025 жылы PROGREEN жобасы аясында Ақсу шатқалын көру, бақылау алаңқаймен қамтамасыз ету жоспарлануда. Түлкібас ауданының сүйікті жері-Визит орталығын жөндеу жұмыстары да қолға алынбақ. Бұдан бөлек, ғылыми тұрғыда қорықтың тыныс-тіршілігі жайлы түсірілімдер, фотоальбом басылымдарын шығару ойымызда бар. Жалпы, тойды ең алдымен өзіміздің адал еңбегімізбен, күш-қайратымызбен қарсы алғанды басты нысана етіп отырмыз.
— Енді өзіңіздің өмір жолдарыңызды газет оқырмандарына таныстыра кетсеңіз?
-1966 жылы 15 наурызда Түлкібас ауданы, Балықты ауылында дүниеге келдім, Осы елді мекендегі Рыбалко атындағы орта мектебінің түлегімін. Алматы аграрлық университетінің аңшы-биолог факультетін бітіргенмін. Отан алдындағы борышымды атқарып келген соң, біраз жылдар жеке кәсіпкерлікпен айналыстым. 1998 жылы Түлкібас аудандық орман шаруашылығында аң қорғау инженері, 1999- 2007 жылдары орман және аңшылық шаруашылығы басқармасында бас маман, 2007-2017 жылдары «Сайрам-Өгем» мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің Түлкібас филиалының директоры қызметін атқардым. Осы аралықта екі шақырылымдағы аудандық мәслихатының депутаты атандым. Бүгінде Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығының директоры қызметін атқарудамын. Отбасылымын. Міне, менің бар өмір жолдарым осы.
-Әңгімеңізге рахмет! Еңбектеріңізге сәттілік тілейміз!
Орынтай КӨМЕКОВ
